WIBOR to akronim od Warsaw lnterbank Offered Rate. WIBOR jest „wskaźnikiem referencyjnym stopy procentowej odzwierciedlającym poziom stopy procentowej, po jakiej banki mogłyby składać w innych bankach środki pieniężne (depozyty) na określony termin”. Jest to stopa u forward-looking, co oznacza, że np. WIBOR 3M (najczęściej stosowany w wycenie kredytów hipotecznych) ma w sobie niejako „zaszyte” oczekiwania dotyczące okresu trzymiesięcznego. Rola tej stopy w wycenie produktów kredytowych jest bardzo duża, ponieważ przeważająca liczba umów dotyczących kredytów hipotecznych (a to ważny składnik portfela kredytowego i aktywów polskich banków) jest ustalana w oparciu o formułę oprocentowania zmiennego (adjustable-interest-rate mortgages) – ARMs.
Jeśli w umowie kredytowej cenę kredytu opiera się na formule zmiennego oprocentowania, to wzrost stóp procentowych spowoduje wzrost kosztów kredytu dla klienta. Banki dostosują bowiem oprocentowanie umowy kredytowej do nowych warunków rynkowych. ,,istotą kredytu opartego na zmiennej stopie procentowej jest redukcja ryzyka rynkowego (ryzyka stopy procentowej) dla kredytodawcy”. Ryzyko stopy procentowe ponosi kredytobiorca (konsument). Powstaje jednak pytanie czy klient (konsument) ma świadomość ryzyka, a zwłaszcza jego skali. Świadomość ryzyka u konsumenta powinna wynikać z polityki informacyjnej banku. Zgodnie z przepisami bank przed udzieleniem kredytu hipotecznego musi klientowi wyjaśnić na czym polega ryzyko stopy procentowej. Prawo do informacji to jedno z ważniejszych praw konsumenckich na rynku kredytowym. Zdaniem Doktora Błażeja Lepczyńskiego „skala wzrostu stóp procentowych była jednak zaskoczeniem i pod koniec 2021 r. prognozy eksperckie i oparte na FRA nie wskazywały na taką skalę wzrostu WIBORu w krótkim czasie. Skala inflacji była bowiem zaskoczeniem. W błąd konsumentów mogły wprowadzać również wypowiedzi Prezesa NBP, który publicznie (w 2021 r.) deklarował, że nie będzie podwyżek stóp procentowych. Mogło to utwierdzić kredytobiorców w przekonaniu o niskim ryzyku wzrostu stóp procentowych i zachęcać do zawierania umów na zmienne oprocentowanie.
W przypadku zastosowania formuły zmiennego oprocentowania wysokość rat kredytowych płaconych przez klienta jest uzależniona od rynkowej stopy procentowej, która w polskiej praktyce bankowej jest WIBOR (jest to tzw. miernik/wskaźnik referencyjny). Co więcej, wykorzystanie WIBOR-u jako miernika referencyjnego oznacza, że cena kredytu jest ustalana w oparciu o ceny z rynku międzybankowego „Specyfiką polskiego sektora bankowego jest oparcie większości długoterminowych umów kredytowych na stopie zmiennej, głównie WIBOR 3M”.
Jak ustalane jest oprocentowanie kredytów ze wskaźnikiem WIBOR?
Ustalenie oprocentowania kredytów o zmiennym oprocentowaniu w oparciu o stawkę o WIBOR nabiera szczególnego znaczenia w przypadku umów kredytów hipotecznych (mieszkaniowych). Mają one bowiem charakter umów długoterminowych. Umowy tego typu narażają więc klientów na ryzyko stopu procentowej przez relatywnie długi okres. Stopa WIBOR określa cenę pożyczki międzybankowej (cenę depozytów składanych na rynku). Chodzi w tym przypadku o segment międzybankowych lokat ubezpieczeniowych. Segment ten przez lata pomagał bankom w bieżącym zarządzaniu płynnością. Przed wybuchem globalnego kryzysu finansowego rynek międzybankowy pełni rolę w strukturze pasywów sektora bankowego, choć mniejszą niż w strefie euro.
Proces wyznaczania WIBOR
Proces wyznaczania WIBORU-u jest szczegółowo regulowany przez Regulamin Fixingu stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. Administratorem stawek WIBID i WIBOR od 29 czerwca 2017 roku było Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska (dawniej FOREX POLSKA), a od dnia 30 czerwca 2017 roku nowym administratorem stawek WIBID i WIBOR jest GPW Benchmark S.A. Merytoryczny nadzór nad wszystkimi aspektami opracowania Stawek Referencyjnych pełni Komitet Nadzorczy GPW Benchmar S.A.
Stanowisko prawne ws. WIBOR
Ze względu na problemy ze stawkami typu IBOR, Unia Europejska wprowadziła Rozporządzenia BMR (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 596/2014). W dniu 6 grudnia 2019 roku GPW Benchmark przedstawił dostosowaną metodę WIBOR do oceny organu nadzoru we wniosku o udzielenie przez Komisję Nadzoru Finansowego zezwolenia na pełnienie funkcji administratora wskaźników referencyjnych stopy procentowej, w tym kluczowego wskaźnika referencyjnych, jakim jest WIBOR. Komisja Nadzoru Finansowego w dniu 17 grudnia 2020 roku dzieliła GPW Benchamrk wnioskowanego zezwolenia tym samym dopuszczając WIBOR do stosowania przed podmioty nadzorowane w umowach z klientami.
Zgodnie z przytoczonym Rozporządzeniem dane wejściowe, na bazie których oblicza się wskaźnik referencyjnych, powinny być
„wystarczające do dokładnego i wiarygodnego odzwierciedlenia rynku lub realiów gospodarczych, których pomiar jest celem danego wskaźnika referencyjnego. Danymi wejściowymi są dane dotyczące transakcji, jeżeli są dostępne i adekwatne”.
W przypadku braku takich danych Rozporządzenia przewiduje sięgnięcie po inne ich źródła. To tzw. kaskadach danych przejściowych. Jeśli na rynku międzybankowym są transakcje, wskaźnik referencyjny powinien bazować na ich cenie. Jeśli ich nie ma lub ich liczba jest ograniczona, można sięgnąć po dane „szacunkowe” , a nie może to trwać w nie skoczność. W takiej sytuacji trzeba w „rozsądnym terminie” zmienić metodę obliczania wskaźnika czy wymienić podmioty, które dostarczyły dane.
Podkreślenia natomiast wymaga, iż obecnie wysokość WIBOR-u 6 miesięcznego (lub 3) oparta jest jedynie na pojedynczych transakcjach, co nie tylko świadczy o podatności tego wskaźnika na manipulacje, ale oznacza także, iż jest on wyznaczany niezgodnie z przedmiotowym Rozporządzeniem.
Czy banki manipulują stawką WIBOR?
Istotnym ograniczeniem związanym z WIBOR-em, który można uznać za ważny argument poważający jego wykorzystywanie w umowach kredytowych (w szczególności w długoterminowych umowach kredytów mieszkaniowych) jest to transakcyjność, Innymi słowy, chodzi o to, czy WIBOR jest ustalany na podstawie rzeczywistych transakcji. Banki są oczywiście zobowiązane przez 15 minut do zawarcia transakcji według zgłoszonych kwotowań, ale w praktyce tych transakcji jest relatywnie mało albo nie ma ich w ogóle. To jest główny problem w zasadzie podważający stosowanie WIBOR do ustalenia ceny pieniądza. Transakcyjność jest m.in. niezmiernie ważna w kontekście ograniczania manipulowania stawką WIBOR.
Wzrost stóp procentowych a ruch WIBOR-u
Stosowanie w umowach konsumenckich WIBOR-u jest kontrowersyjna również w kontekście czynników wpływających na jego poziom. Na stronach internetowych gpwbenchmark.pl administratora miernika referencyjnego WIBOR, można przeczytać, że
„wysokość wskaźnika WIBOR zależy od polityki cenowej podmiotów przekazujących dane. Administrator wskaźnika WIBOR nie ma żadnego wpływu na jego wysokość”.
Idąc dalej, metoda opracowania stawek referencyjnych WIBID i WIBOR nie przewiduje bezpośrednio zależności od żadnej ze stóp procentowych NBP, w tym referencyjnej oraz lombardowej. Natomiast, podmioty przekazujące dane przygotowując Dane Wejściowe – kwotowania na potrzeby wyznaczania stawek referencyjnych WIBID i WIBIR, zgodnie z przyjętymi przez siebie wewnętrznymi zasadami biorą pod uwagę czynniki makroekonomiczne, w tym również oczekiwania rynkowe oraz estymacje własne dotyczące kształtowania się w przyszłości stóp procentowych banku centralnego. Elementy te znajdują następnie bezpośrednie odzwierciedlenie w wysokości przekazywanych Administratorowi Kwotowań Wiążących.
Pomoc prawna dla kredytobiorców
Nasza Kancelaria służy Państwu pomocą w zakresie kredytów hipotecznych opartych na wskaźnik WIBOR. Poznaj szczegóły naszej oferty pod linkiem: Prawo cywilne.
Dalsza część po publikacji artykułu!
